Het team van Hanneke Schuitemaker van Janssen Vaccines in het Leiden Bio Science Park ontwikkelt in een wereldwijd samenwerkingsverband een vaccin dat beschermt tegen besmetting met hiv, de verwekker van aids.
Wie is Hanneke Schuitemaker?
Hanneke Schuitemaker is Head of Viral Vaccine Discovery and Translational Medicine van Janssen Vaccines. Zij doet al meer dan 25 jaar onderzoek naar hiv/aids. Zij begon haar loopbaan bij Sanquin en is sinds 2004 hoogleraar in het Academisch Medisch Centrum.
‘Hiv/aids is nog een enorm probleem in Afrika’, vertelt Schuitemaker. ‘Daar sterven jaarlijks honderdduizenden mensen aan aids. Maar ook in Nederland lopen nog mensen rond die niet weten dat ze met hiv besmet zijn en er overlijden zelfs hier jaarlijks nog meer dan honderd aidspatiënten. En er zijn landen en gebieden waar het aantal nieuwe hiv-besmettingen weer sterk toeneemt.’ Dankzij een behandeling met de geneesmiddelen die nu beschikbaar zijn, kunnen mensen die met hiv besmet zijn al net zo oud worden als onbesmette leeftijdgenoten. Deze behandeling gaat ook verspreiding van het virus tegen. Maar de behandeling en bewaking van patiënten vraagt wel een goed functionerende gezondheidszorg.
Studie
Met een effectief vaccin is de hiv/aids-epidemie aan te pakken. Maar ondanks jarenlang onderzoek is er nog geen hiv-vaccin beschikbaar voor de miljoenen mensen die risico lopen op besmetting. Wel is er een studie, bekend als RV-144, waaruit blijkt dat een combinatie van sommige vaccins een zekere bescherming tegen hiv biedt. Die studie biedt hoop dat effectieve vaccinatie wel mogelijk is. ‘Wat bij veel virussen werkt, een inenting op basis van geïnactiveerd virus of eiwitten uit het virus, is tot dusver nog niet goed gelukt bij hiv’, zegt Schuitemaker. 'Wij kiezen daarom voor een andere benadering. Via een onschuldig verkoudheidsvirus, het adenovirus, brengen we enkele hiv-genen in spiercellen. Je cellen gaan dan die verschillende hiv-eiwitten maken. Daar word je niet ziek van, maar je gaat wel antistoffen en killercellen aanmaken tegen belangrijke onderdelen van hiv, zoals de envelop-eiwitten aan de buitenkant van het virus. Die antilichamen zorgen er hopelijk voor dat het virus wordt uitgeschakeld als iemand besmet raakt. We onderzoeken nu verschillende vaccinatieregimes om de afweer optimaal te stimuleren. Daar kiezen we uiteindelijk de meest effectieve strategie uit voor volgende studies.’
Proeven
De eerste proeven bij mensen zijn in 2015 gestart. Als de resultaten gunstig zijn, kan eind 2017 een studie van start gaan in een aantal Afrikaanse landen, bij vrouwen met een matig verhoogd risico op besmetting met hiv. Schuitemaker: ‘De vrouwen die meedoen, worden dan door loting in twee groepen verdeeld. De ene groep krijgt het vaccin, de andere groep een injectie zonder vaccin, een placebo. We meten regelmatig wie besmet raakt. Als blijkt dat het vaccin echt fantastisch beschermt tegen besmetting, krijgen de vrouwen die een placebo kregen, onmiddellijk ook het echte vaccin. Voor de statistische analyse van de langetermijnresultaten zou dat nog wel eens lastig kunnen worden. Maar dat is een probleem waar ik me nu al erg op verheug. Want dan hebben we dus een effectief vaccin in handen.’
'Dan hebben we dus een effectief
vaccin in handen.'
Meer onderzoek
Er zullen meer onderzoeken nodig zijn, in andere risicogebieden en bij andere risicogroepen. Hiv kan zich immers verschillend gedragen, door lokale verschillen in het virus en verschillende gewoonten van mensen. Schuitemaker: ‘Het is dus denkbaar dat ons vaccin wel werkt bij heteroseksuele Zuid-Afrikanen, maar niet bij homoseksuele mannen in Nederland, of omgekeerd. We streven ernaar dat het breed inzetbaar is. Maar we zullen het in verschillende situaties moeten testen. Je wilt juist zo breed mogelijk bescherming bieden, eigenlijk het omgekeerde van personalised medicine. Overigens kan ons vaccine platform in de toekomst wel leiden tot vaccins die juist heel specifiek zijn, bijvoorbeeld tegen specifieke kenmerken van kankercellen.’
Internationale samenwerking moet vaccin tot succes maken
Schuitemaker en haar collega's van Janssen Vaccines ontwikkelen het hiv-vaccin in nauwe samenwerking met onder meer onderzoekers van het Beth Israel Deaconess Medical Center (BIDMC; verbonden aan Harvard University), Fred Hutchinson Cancer Research Center (FHCRC), International AIDS Vaccine Initiative (IAVI), Massachusetts General Hospital/Ragon Institute, Walter Reed Army Institute of Research, en Henry M. Jackson Foundation for the Advancement of Military Medicine. De kosten worden deels gedragen door Janssen (en het moederbedrijf Johnson & Johnson), maar ook door het Amerikaanse National Institute of Health en de Bill and Melinda Gates Foundation.
