De behandeling van eierstokkanker maakt een belangrijke ontwikkeling door, dankzij behandeling op maat. Manfred Marang, medical lead bij AstraZeneca, vertelt over een nieuwe PARP-remmer. Dit geneesmiddel biedt ook perspectief op betere behandeling van andere tumorsoorten.
Wie is Manfred Marang?
Manfred Marang studeerde biomedische wetenschappen aan de Universiteit Leiden. Hij startte in 1995 bij Astra, later AstraZeneca. Sinds dit jaar is hij bij dit bedrijf medical lead oncologie.
Om eierstokkanker effectief te lijf te gaan, loopt momenteel een uitgebreid klinisch onderzoek naar het geneesmiddel met de werkzame stof olaparib. Dit is een zogeheten PARP-remmer. Manfred Marang, medical lead bij AstraZeneca, legt uit: ‘Sommige vrouwen hebben een verhoogd risico op eierstokkanker, vanwege een mutatie in hun genen. Die mutatie leidt tot het niet-functioneel BRCA-eiwit, waarbij de afkorting staat voor BReast CAncer. Jaren geleden is al ontdekt dat deze mutatie ook borstkanker kan veroorzaken. Als er daadwerkelijk eierstokkanker ontstaat, kan ook het PARP-eiwit DNA-schade in de kankercellen repareren. Maar dit geneesmiddel remt dit eiwit en daarmee het herstel van kankercellen.’
Dubbelstrengbreuken
DNA bestaat uit twee strengen, zowel in gezonde als in kankercellen. Wanneer een van de twee strengen breekt, is het eiwit PARP betrokken bij herstel van de breuk. Als dat door tussenkomst van het geneesmiddel niet lukt, breekt ook de tweede streng. ‘Als er dan geen functioneel BRCA is, gaan de kankercellen knock out’, zegt Marang. Hij trekt de vergelijking met een tafel met vier poten. ‘Vergelijk BRCA met één van de vier poten van een tafel. Wanneer je een van de poten verwijdert, wankelt de tafel, maar blijft deze op drie poten nog wel overeind. Pas wanneer je met PARP een tweede poot verwijdert, haal je de tafel, ofwel de tumorcel, effectief onderuit.’ Onderzoekers bij universiteiten en AstraZeneca gebruiken deze wetenschappelijke inzichten om PARP-remmers te ontwikkelen.
Bijwerkingen
Vijftien procent van de patiënten met eierstokkanker heeft een erfelijk BRCA-defect, wat aan de oorsprong ligt van het ontstaan van deze kanker. Dergelijke mutaties worden opgespoord via een bloedtest. In Nederland wordt nu aan alle vrouwen met eierstokkanker een BRCA-test aangeboden, ook al omdat het ontstaan van kanker bij familieleden mogelijk kan worden voorkomen. Daarnaast is bij een deel van de patiënten de BRCA-mutatie in de kankercel zelf ontstaan. Deze vorm is niet erfelijk. ‘Beide patiëntgroepen komen bij terugkeer van de ziekte na eerdere behandeling in aanmerking voor een behandeling op maat met olaparib’, aldus Marang. ‘In Nederland zijn er rond de honderd patiënten per jaar met deze vorm van kanker. Daarom wordt de behandeling maar in een beperkt aantal ziekenhuizen gegeven. Aangezien de behandeling met een PARP-remmer zich vooral richt op de kankercel, vallen de bijwerkingen enigszins mee. De belangrijkste bijwerkingen van het middel zijn misselijkheid, bloedarmoede en overgeven. Bijwerkingen zijn milder en andersoortig dan bij chemotherapie. Dat geldt voor veel van de gerichte therapieën.’
Onderzoek
Bij het onderzoek naar dit geneesmiddel werkt AstraZeneca intensief samen met veel Nederlandse ziekenhuizen. Het Erasmus MC en het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis/ Nederlands Kanker Instituut zijn zelfs al vanaf het begin van de ontwikkeling van het middel betrokken. Omdat de BRCA-mutatie niet alleen voorkomt bij eierstokkanker, maar ook bij andere vormen, zoals prostaatkanker, borstkanker en alvleesklierkanker, is het onderzoek breed opgezet. Ook zijn er volgens Marang aanwijzingen dat het middel werkzaam kan zijn wanneer er geen sprake is van een BRCA-mutatie.
‘Hier doen we momenteel veel onderzoek naar. Ook Nederlandse onderzoekers brengen veel nieuwe onderzoekvoorstellen in. Ik verwacht dat we de komende jaren veel nieuwe inzichten krijgen over het medicijn.’ Op dit moment is vergoeding alleen mogelijk bij patiënten met gevorderd BRCA gemuteerde eierstokkanker die twee keer met chemotherapie zijn behandeld. Bij bijvoorbeeld borstkanker worden patiënten alleen nog in onderzoeken behandeld.
'What science can do...'
Hoopvol
De medical lead van AstraZeneca is hoopvol over de toekomstige mogelijkheden die het medicijn mogelijk kan bieden: ‘Gezien het werkingsmechanisme is de verwachting dat het middel ook perspectieven kan bieden voor andere tumorsoorten waarbij sprake is van een BRCA-mutatie. Daarnaast zijn er naast mutaties in de BRCA-genen ook andere DNA-reparatieafwijkingen waarbij het medicijn mogelijk effectief is. We hopen dat de huidige onderzoeken uiteindelijk ook leiden tot het redden van mensenlevens. Dit is echt een voorbeeld van ons motto bij AstraZeneca: ‘What science can do…’
